عالی‌ترین موقعیت برای رشد انسان خانواده است، مهمترین عامل در شکل‌گیری صحیح نهاد خانواده دقت در انتخاب همسر و درک صحیح از مسئله همترازی است. (1) موثرترین عامل در پایداری خانواده نیز ترجیح زیبایی‌های باطنی بر زیبایی‌های ظاهری (در شاخص‌های انتخاب همسر) است. (2)
چگونه می‌شود مهمترین عامل پایداری خانواده مربوط به دقت در انتخاب همسر باشد اما این انتخاب یک طرفه صورت گیرد؟ و فقط مرد انتخاب کننده باشد! آیا اگر جستجو و انتخاب از جانب هر دو طرف ازدواج باشد از ضریب اطمینان بیشتری برخوردار نخواهد بود؟
در آموزه‌های دینی محدودیتی برای دو جانبه بودن جستجو و پیشنهاد ازدواج از سوی هر یک از طرفین وجود ندارد و این مسئله در آیینی که از بیان هیچ مصلحتی در مورد انسان دریغ نکرده بدون حکمت نیست. در قرآن کریم هم از آقایان به عنوان شروع کننده ازدواج نام
برده شده (3) و هم از خانم‌ها (4). البته شروع پیشنهاد ازدواج از سوی دوشیزگان نوعا از بیان اولیاء آنان مطرح شده است همچنان که در ماجرای ازدواج دختر حضرت شعیب (ع) با حضرت موسی (ع) اتفاق افتاد اما پسند و انتخاب دختر حضرت شعیب (ع) با ارزیابی که از رفتار حضرت موسی داشت، با توصیف "قوی" و "امین" به پدر منتقل گردید و پدر با حضرت موسی (ع) طرح مسئله کرد. پس احساس مسئولیت زن در انتخاب همسر و دقت در مسئله "همترازی" منافاتی با "حیا"ی او ندارد. کافی است که رابطه صمیمی بین پدر و فرزند وجود داشته باشد به صورتی که تمایل دختر به پسر واجد شرایط و با ایمان به پدر گفته شود.
اینکه در آداب و رسوم ما ایرانی‌ها صرفا مردها مبادرت به خواستگاری می‌کنند امری پسندیده و مبتنی بر احترام به خانم‌ها است، اما اگر این رسم در کنار ملاحظات مثبت خود پاسخگوی اقتضائات زمان و مکان نباشد آسیب‌هایی را در پی خواهد داشت که نمی‌توان در مورد آن تغافل کرد.
واقعیت این است که در روستاها و یا مناطق کوچک خانواده‌ها نسبت به هم و اینکه کدام خانواده فرزند دختر یا پسر دارند شناخت دارند اما در شهرهای بزرگ مسئله متفاوت است و بسیاری از دخترها به طور معمول در سن ازدواج ناشناخته می‌مانند و ممکن است خواستگاری به سراغشان نرود، مگر اینکه به شیوه‌هایی خود را در معرض شناخت و انتخاب دیگران قرار دهند.
چندی قبل در جلسه پرسش و پاسخ دانشجویی که با حضور یکی از مسئولان فرهنگی برگزار گردید و موضوع دوستی بین دخترها و پسرها و آسیبهای آن مورد بحث و تبادل نظر واقع شده بود یکی از دختران دانشجو سئوال کرد: پسرها وقتی می‌خواهند ازدواج کنند فرد مورد نظر خود را انتخاب می‌کنند و به خواستگاری می‌روند اما دخترها اگر بخواهند ازدواج کنند چه کنند؟!
این دانشجو می‌گفت اگر مسئولان نظام اسلامی راه حلی برای این مسئله پیدا کنند اطمینان می‌دهم 90 درصد از دوستی‌ها و ارتباطات غیر متعارف و آسیب‌زای فعلی بین دختران و پسران اتفاق نخواهد افتاد.
این یک سئوال جدی بود و از واقعیتی تعیین کننده در مسائل اجتماعی ما خبر می‌داد. به بیان دیگر اگر زمان ازدواج دختری فرا رسید اما خواستگار مناسبی به سراغش نیامد،تا چند سال باید به انتظار بنشیند؟ وقتی اینگونه سن دخترها بالا می‌رود و خواستگار مناسبی پیدا نمی‌شود دخترها و خانواده‌های آنان چند گونه عمل می‌کنند. بعضی‌ها به دلیل پایبندی به اصول اخلاقی و دینی از هرگونه معرفی‌های غیر متعارف مبتنی بر خودآرایی و بهره‌گیری از لباس‌ها و پوشش‌های زننده و نابهنجار برای جلب توجه در کوچه و خیابان و پارک و ... دوستی‌های متعدد با پسرها خودداری می‌کنند و چه بسا به دلیل همین رعایت‌ها و نبودن شرایط سالم برای معرفی، شناخته نمی‌شوند و ازدواجشان به تاخیر می‌افتد.
اما بعضی دیگر به گمان خطر از دست رفتن فرصت، مبادرت به اقداماتی در فضای مجازی و حقیقی می‌کنند که با خطرپذیری بسیار زیاد و در معرض تهدید قرار دادن آینده خود همراه است و شرایط مناسبی برای افراد هرزه و فرصت‌طلب نیز فراهم می‌کند تا هرزگی بیشتری داشته باشند.
وقتی در مسئله خطیر ازدواج یک طرف انتخاب کننده است و طرف دیگر انتخاب شونده بسیار روشن است که انتخاب شونده خود را در معرض نگاه و انتخاب، انتخاب‌کنندگان می‌گذارد در محیطی که عرصه رقابت جدی برای زیبایی‌های باطنی مشاهده نمی‌شود یا به ندرت اتفاق می‌افتد، رقابت برای انتخاب شدن به عرضه زیبایی‌های ظاهری ختم می‌شود و گاهی برای جلب توجه بیشتر ساختارشکنی و رفتارهای نابهنجار صورت می‌گیرد که هم محیط زیست را آلوده می‌کند و هم عامل چنین رفتاری را در معرض خطر و آسیبهای غیرقابل جبران قرار می‌دهد.
چه فرار از خانه‌ها، دستگیری‌ها،زندان‌ها،آبروریزی‌ها،
خودکشی‌ها که با انگیزه همسریابی و البته همراه با ساده‌اندیشی و خوش باوری و فریب‌پذیری برخی از دختران آغاز نشد و به پایانی تلخ و سرنوشتی سیاه ختم نگردید؟ (5)
چرا باید سن ازدواج اینگونه بالا برود؟ (6) چه آسیب‌هایی در فاصله تاخیر در ازدواج، فرزندان ما را تهدید می‌کند؟ در بیان زیبایی از امام صادق علیه‌السلام دوشیزگان به میوه‌هایی تشبیه شده‌اند که زمانی که رسیدند باید چیده شوند در غیر این صورت از آفت و فساد در امان نیستند. (7)
خانواده‌ای که از ازدواج دیرهنگام دو میوه آفت زده و زن و شوهر از قبل آسیب‌دیده شکل می‌گیرد نه تنها نمی‌تواند فرزندان رشید و شایسته را در دامان خود تربیت کند بلکه همواره به دلیل احتمال افشای لغزش‌های قبل در معرض ناپایداری و طلاق خواهد بود.
چنین مسئله‌ای نمی‌تواند به عنوان یک موضوع "مگو" مورد غفلت واقع شود و کارشناسان مسائل فرهنگی و اجتماعی و خصوصا حوزه‌های علمیه لازم است برای آن راه حل‌هایی ارائه دهند.
قانون تسهیل ازدواج جوانان نیز در اصلاحیه خود می‌تواند به ارتقاء نگرش جوانان به امر ازدواج و مسئله همترازی در انتخاب همسر و فراهم کردن شرایط انتخاب دو جانبه و امکان ازدواج در سن نیاز با توجه به ملاحظاتی مثل دوره تحصیل و سربازی و اشتغال توجه نماید.
برخی نکات در جهت تسهیل ازدواج جوانان در مسئله انتخاب همسر وجود دارد که می‌تواند مورد عنایت واقع شود:
1- احیاء سنت وساطت معتمدان محله که در گذشته وجود داشت. افرادی که بسیار محترم و مورد اعتماد مردم بودند،در فرصتهای نماز جماعت مسجد،در مورد ازدواج جوانان مورد مراجعه مردم واقع می‌شدند. افرادی که خودشان یا بستگان نزدیکشان فرزند دختر یا پسر داشتند ویژگی‌ها و شرایط مورد نظر خود را به فرد معتمد بیان می‌کردند. و با شناخت و اعتمادی که وجود داشت خانواده‌هایی که شرایطشان متناسب یکدیگر بود، به هم معرفی می‌شدند و سایر بررسی‌ها و گفتگوها و دقت و تحقیقات متوجه خانواده دختر و پسر بود و اینگونه بسیاری از ازدواج‌ها به سهولت اتفاق می‌افتاد و اگر گاهی بگومگویی هم پیش می‌آمد،حکمیت همین فرد معتمد گره‌گشا بود.
اکنون نیز نهاد رسیدگی به امور مساجد می‌تواند ائمه جماعت و هیئت امناء مساجد را به اهتمام برای شناسایی و معرفی این قبیل معتمدان محلی واجد شرایط و حمایت از آنها ترغیب نماید.
2- محافل و مجالس دینی و کاروان‌های زیارتی از فرصتهای سالم و محیط‌های پاکی بودند که معرفی دخترهای در سن ازدواج بدون کمترین آسیب و خطرپذیری و تحت اشراف والدین، در آن صورت می‌گرفت اکنون نیز لازم است فرصت سازی‌های مشابهی ابتکار شود تا امکان معرفی و شناخته شدن دختران در سن ازدواج در محیطی پاک و بدون شائبه فراهم گردد.
در سال‌های اخیر کمیته امداد حضرت امام (ره) ابتکار موفقی را برای خانواده‌های تحت پوشش خود در این زمینه به کار گرفت که می‌تواند به سایر نهادهای دولتی و غیر دولتی تسری پیدا کند.
3- داستان‌نویسان،فیلمنامه‌نویسان، هنرمندان، رسانه‌ها و خصوصا دستگاه قانون‌گذاری می‌توانند با احساس مسئولیت بیشتر
کار کردهای خود را در جهت گره‌گشایی از این قبیل مسائل اجتماعی و هموارسازی راه زندگی سالم و خداپسندانه هدایت کنند تا برای آینده نسلی بالنده،رشید، هشیار و پایدار داشته باشیم.
4- یکی از ظرفیت‌های مناسب برای مراجعه خانواده دختر و پسر (در شهرهای بزرگ) برای مشورت بررسی و دقت در امر انتخاب همسر،مراکز مشاوره ازدواج و تحکیم خانواده است که با پیشنهاد وزارت ورزش و جوانان دولت دهم در چارچوب ماده 43 قانون برنامه پنجم توسعه در شرف تاسیس قرار گرفت و متاسفانه به دلایلی غیر موجه متوقف گردید.
اکنون که لایحه اصلاحیه قانون تسهیل ازدواج جوانان در دست تهیه است شایسته است نسبت به رفع ابهام از ماده 43 و تعیین دستگاه مسئول اقدام شود تا شرایط لازم برای مراجعه دو جانبه به این مراکز فراهم گردد.
این ظرفیت می‌تواند زمینه تسهیل ازدواج جوانان را در امر انتخاب همسر با بهره‌گیری از مشاوران متخصص و مجرب فراهم کند تا بتوانیم شاهد بازگشت سن ازدواج به شرایط مطلوب (8) با هدف پیشگیری از آسیبهای اجتماعی، و شکل‌گیری خانواده پایدار باشیم. اگر آمار اعلام شده 4 تا 5 میلیون مطلقه وبانوان سرپرست خانوار دقیق باشد با توجه به اینکه اکثر آنان در سنین جوانی هستند (9) ضمن اینکه مسائل فرهنگی و اجتماعی و تامین آرامش و معیشت آنان متولی می‌خواهد تسهیل ازدواج مجددشان لازم است مورد توجه اصلاحیه قانون تسهیل واقع گردد و البته در صورت گره‌گشایی مجلس محترم از کار ماده 43 قانون برنامه پنجم توسعه و تحقق آن، این افراد نیز برای انتخاب همسر می‌توانند از خدمات مراکز مشاوره ازدواج و تحکیم خانواده بهره‌مند شوند.
پی نوشتها:
1- قرآن کریم سوره نور آیه 26
2- قرآن کریم سوره بقره آیه 221
3- قرآن کریم سوره نور آیه 32
4- قرآن کریم سوره بقره آیه 232
5- موضوع بسیاری از پرونده‌ها در قوه قضائیه گواه این مسئله است.
6- در کشورهای منطقه خصوصا کشورهای جنوب
خلیج فارس سن ازدواج دختران و آمار دختران ازدواج نکرده بسیار بالاتر از کشور ما است.
7- کتاب تحکیم خانواده از نگاه قرآن و حدیث تالیف
آیت الله ری‌شهری. صفحه 54 حدیث 58
8- یعنی زمان احساس نیاز جوانان به ازدواج
9- براساس پژوهش‌های انجام شده در مرکز مطالعات وزارت ورزش و جوانان اکثر طلاق‌ها مربوط به سال‌های اول ازدواج است.
